Bà  Hoàng Thị Quanh sinh ra trong một gia đình thuần nông có bố, mẹ đều là người dân tộc Tày tại thôn Nà Bay, xã Làng Giàng, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Nơi đây,cuộc sống tinh thần của người dân gắn liền với những làn điệu hát Nôm, những điệu múa Then…., trong đó Khắp Nôm là một trong những loại hình nghệ thuật dân tộc độc đáo với cả bề dày lịch sử và truyền thống của dân tộc Tày.

Thân sinh của bà là người am hiểu về những làn điệu Khắp Nôm dân tộc Tày, chính họ là những người đầu tiên đưa bà đến với Khắp Nôm. Bà không biết điệu Khắp ra đời từ khi nào, chỉ biết rằng khi bà sinh ra, lớn lên đã nghe thấy những điệu Khắp được cất lên từ những thế hệ trước, không được truyền dạy bài bản mà có lẽ do tình yêu với những làn điệu dân gian của dân tộc Tày đã chảy trong dòng máu của bà. 

Chân dung bà Hoàng Thị Quanh

Ở tuổi 60 nhưng ký ức về thời tuổi trẻ  như vẫn vẹn nguyên trong bà, có lẽ bởi  tình yêu và nhân duyên đối với điệu Khắp Nôm của dân tộc, mỗi khi nghe các bài hát từ các thế hệ đi trước bà đều ghi chép lại. Sau đó bà miệt mài nghiên cứu, suy ngẫm và tự mình sáng tác ra những làn điệu Khắp mới. Mỗi bài Khắp bà viết đều chứa đựng những niềm vui của người dân miền núi với đất nước hòa bình, ấm no, hạnh phúc, về những niềm vui trong  lao động, sản xuất …

 Bên cạnh việc sáng tác lời hát, bà còn là một “biên đạo múa” tài năng, từ những giai điệu của làn điệu Khắp Nôm bà đã biên đạo thành các bài múa hát trong hoạt động lễ hội, sản suất..: Múa vui sản xuất, múa bát, múa chai, múa quạt, múa đũa… có những điệu múa đã trở thành sản phẩm văn hóa đặc trưng và là niềm tự hào của nhân dân xã Làng Giàng nói riêng, của dân tộc Tày huyện Văn bàn nói chung.

“Say” và đam mê những làn điệu Khắp Nôm, bà đã trăn trở nghĩ cách làm sao để có thể “giữ hồn” cho những làn điệu Nôm Tày và “thổi lửa” cho các thế hệ sau về tình yêu đối với truyền thống dân tộc. Năm 1986 bà đã mở một lớp dạy Khắp Nôm cho thế hệ trẻ tuổi có niềm đam mê với Khắp Nôm. Ban đầu chỉ có 6 học trò, học trò của bà là những người nông dân nhọc nhằn, lam lũ với những công việc đồng áng hằng ngày tất bật với ruộng nương, có người đã là bố, là mẹ, nhưng cũng có những cháu học sinh nhỏ tuổi. Họ tìm đến bà với đam mê được tìm hiểu về truyền thống dân tộc, hơn nữa ở đây có “người thầy”, người mẹ, người bà với cái “say” của mình đang truyền lại cho con cháu làn điệu Khắp Nôm truyền thống cần giữ gìn và phát huy của dân tộc. 

Một buổi hướng dẫn, dạy múa quạt của Nghệ nhân Hoàng Thị Quanh cho đội văn nghệ thôn Nà Bay - xã Làng Giàng

Cùng với những thay đổi của cuộc sống, không ít những nét đẹp văn hóa truyền thống của một số dân tộc đang dần bị mai một, nhưng văn hóa truyền thống dân tộc Tày sẽ không dễ dàng mất đi khi  còn những người  như bà Quanh vẫn yêu say đắm và thắp lên tình yêu ở thế hệ trẻ với làn điệu Khắp Nôm mượt mà đằm thắm của dân tộc mình .

Giờ đây, khi đã ngoài 60 tuổi, bà không nhớ được đã có bao nhiêu bài hát mà bà sáng tác cũng như bao thế hệ bà đã truyền dạy. Hiện bà còn là Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Then xã Làng Giàng góp phần đưa phong trào văn hóa, văn nghệ của xã ngày càng đi lên. Với những đóng góp của mình trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, bà đã được tặng nhiều giấy khen, bằng khen của các cấp, ngày 8/3/2019, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã ký quyết định số 355/QĐ-CTN về phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” cho bà Hoàng Thị Quanh, đây chính là phần thưởng cao quý, xứng đáng Đảng và Nhà nước dành tặng cho bà.

Việc làm của bà Hoàng Thị Quanh trong bao nhiêu năm qua, đặc biệt trong sự phát triển của công nghệ 4.0, thật sự có ý nghĩa và đóng góp không nhỏ trong sự phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của tỉnh Lào Cai trong suốt 31 năm tái lập, trên con đường phát triển và hội nhập. Điều đó thật đáng để chúng ta tự hào và thêm trân quý những giá trị văn hóa tinh thần của anh em các dân tộc trên quê hương Lao Cai./.

                               Nguyễn Thị Hồng Thúy

                                       GV trường PTDTNT THCS&THPT Văn Bàn